चौतारीको साङ्गोपाङ्गो BY राज कुमार रोका मगर
राज कुमार रोका मगर (रुकुम पूर्व)- पहिले पहिले लेकबेँसी, गाउँ–सहर गर्ने बटुवाहरुको थकाइ मेटाउने थलो चौतारीहरु अहिले नासिँदै गएका छन् । गर्मीमा दौँतरीहरु बसेर शीतल हावा लिँदै माया प्रेमका कुरा गर्ने तथा बागचाल खेल्ने थलोका रुपमा रहेका चौतारीहरु पछिल्लो समय नासिँदै गएका छन् । चौतारी, पोखरी ग्रामीण जीवनको मौलिकता दिने संरचना पनि हुन् । यी मौलिकताका पहिचानहरु हराएसँगै यसबाट लिन सकिने आनन्दबाट पनि अहिलेको पुस्ता वञ्चित हुन पुगेको छ ।
पहिले अहिलेको जस्तो यातायातका साधनहरु नहुँदा
भरियाबाट नै सामानहरु बोक्ने काम हुन्थ्यो । ती भरियाले भारी बिसाउने ठाउँ पनि
चौतारी नै थिए । भरिया तथा लामो बाटो हिँड्नुपर्ने बटुवाहरुको थकान मेटाउने उचित
स्थान पनि यिनै चौतारी नै थिए । यति मात्र नभएर युवायुवतीको माया प्रेम दर्शाउने, पाकापुस्ताहरु एकै ठाउँमा जम्मा भएर यसो दु:खसुखका कुराकानी गर्ने ठाउँ हो,
चौतारी ।
त्यस्तै चौपाया हेर्न गएका गोठाला तथा घरायसी
काम सेकर फुर्सदिला व्यक्तिहरु पनि भेला भएर बागचाल खेली दिन बिताउन चौतारी नै
प्रयोग गर्ने गर्दथे ।
आध्यात्मिक दर्शनमा पनि चौतारीको ठूलो महत्व
रहेको छ । यसलाई मानिसले पुण्य कमाउने एक संरचनाका रुपमा पनि लिने गरिन्छ ।
मानिसहरुले पहिले बाटोघाटो बनाउने, चौतारी चिन्ने,
पोखरी खन्ने जस्ता कार्यलाई पुण्य कमाउने कामका रुपमा पनि लिने
गर्दथे । ती चौतारीमा वर पीपल सार्ने भएकाले पीपलले अन्य बोटवृक्षको तुलनामा बढी
अक्सिजन दिने र उकालो ओरालो हिँडेर र भारी बोकेर स्वाँस्वाँ भई सास फेर्न गाह्रो
भएका मानिसलाई चौतारीमा बस्दा त्यहाँबाट आउने अक्सिजनले थकाइ मेट्ने गर्दछ । यसरी
यी संरचनाहरु मानिसको स्वास्थ्यसँग पनि जोडिएका छन् ।
नेपालमा पछिल्लो समयमा विकासका नाममा मोटरबाटो
खन्ने होडबाजी सुरु भएपछि भौतिक र आध्यात्मिक जीवनका यी महत्वपूर्ण सम्पदा नाश
हुँदै गएका छन् । मोटरबाटोको सुविधा र सवारी साधनको प्रयोगसँगै चौतारीहरु
बिर्सिंदै जान थालिएको छ । मान्छेहरु हिँड्डुल गर्न छाडेसँगै चौतारीको महत्व पनि
कम हुन थाल्यो । तर चौतारी अस्तित्व र महत्व विकाससँग मात्र होइन पर्यावरण र
मान्छेको जीवनसँग पनि जोडिएको हुनाले चौतारीको महत्व र गरिमा कालजयी बनेर रहने छ ।
चार कुना मिलाएर बनाइएको चौतारीमा वर र पिपलसँगै
(नजिकै) रोपिने हुँदा वर र पीपलको बीचबाट हिँड्न नमिलेर दाहिने पारेर हिँड्ने
व्यवस्था मिलाइएको बाटो, छेउमा नै कुवा वा धारो र
आनन्दसँग बस्न मिल्ने ठाउँमा बागचाल खेल्ने कोठा परम्परागत चौतारोको विशेषता रहेको
हुन्छ ।
गर्मी महिनामा गुन्द्री
बिछ्याएर आराम गर्दा पाइने ‘स्वर्गीय आनन्द’ को एउटै आश्रयस्थल चौतारी हुन् । अब
के फेरि पनि पहिलेको जस्तै ब्युँतिएलान् त पुर्खाले बनाएको थकान भुलाउने चौतारी ? यसप्रति न राज्य न स्थानीय वासि न सरोकारवाला सामाजिक अगुवा कसैले चासो राखेको पाईएको छैन ।
धार्मिक मान्यता अनुसार पनि चौतारी निर्माण गरेर
वर पीपल,
बेल, समी र तुलसी रोप्ने कार्य अत्यन्त फलदायी
भएको मानिएको छ । चौतारी निर्माण गरेर वर र पीपल लगाइसकेपछि वर र पीपलको विवाह
गरिदिने प्रचलन पनि रहेको छ ।
पौष ५ अभिमूखिकरण.pptx - Google Slides
